ΟΡΙΣΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΕΠΟ 21

ΤΑΣΕΙΣ ΡΕΥΜΑΤΑ
Αναγέννηση: Είναι δημιούργημα της εποχής του 19ου αιώνα. Έγινε αντικείμενο διαμάχης και αμφισβήτησης. Εκ νέου γέννηση του πολιτισμού, μετά την έκλειψη της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Εκτείνεται από τα μέσα του 14ου έως και τα μέσα του 15ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα.
Ουμανισμός: «Ανθρωποκεντρική» θεώρηση του κόσμου. Κέντρο του σύμπαντος ή της θεϊκής δημιουργίας: ο άνθρωπος. Προβάλλεται το αξίωμα της αγαθότητας της ανθρώπινης φύσης, η οποία οφείλει να επιδιώκει τη συνεχή βελτίωση των συνθηκών ζωής και την πλήρη αξιοποίηση των τεραστίων πνευματικών και υλικών δυνατοτήτων της. Συστατικό στοιχείο του το ιδανικό μιας παιδείας που καθιστά τον άνθρωπο ικανό να ασχοληθεί με τις τέχνες και τα γράμματα, με το δημόσιο βίο και τις επιστήμες, να συνομιλεί με σύνεση, αλλά και να πράττει επιδέξια. Θεμέλιο της ουμανιστικής ή ανθρωπιστικής παιδείας ορίζεται η αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή γραμματεία, αλλά και γενικότερα η μελέτη των γλωσσών και της τέχνης του λόγου
Κλασικισμός : Με τον όρο αυτό μπορούμε να αποκαλέσουμε κάθε θεώρηση της λογοτεχνίας οποία αξιώνει τη διάκριση ορισμένων κλασικών έργων και υπερασπίζεται την κανονιστική θέση και λειτουργία τους. Τα έργα του κλασικισμού ακολουθούν σταθερούς κανόνες , οι οποίοι αντιστοιχούν σε γενικούς και αναλλοίωτους νόμους της ανθρώπινης φύσης αλλά και της ανθρώπινης γλώσσας.
Μπαρόκ : Ο όρος μπαρόκ εκφράζει το ύφος που εμφανίστηκε από τα τέλη του 16ου αι. και διήρκησε μέχρι τα τέλη του 17ου και σαν στοιχεία του έχει :
• την προσήλωση σε μια ατμόσφαιρα υποβλητικού μυστηρίου με χρήση πολλών στοιχείων θεατρικότητας
• την έμφαση στο παράδοξο, σε από τομές μεταβολές στάσεων ή νοοτροπιών, σε καταστάσεις ανισορροπίας και έντασης
• τις εναλλαγές ύφους και συνδυασμούς διαφορετικών τόνων μέσα στο ίδιο έργο, και κυρίως τη σύζευξη του τραγικού και κωμικού στοιχείου.
• Την επίμονη χρήση εντυπωσιακών ή και εκκεντρικών σχημάτων λόγου και λογοπαιγνίων
Ρομαντισμός : Ο ρομαντισμός επέφερε μια επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβανόταν τον εαυτό του και οδήγησε σε ιδεολογικές και κοινωνικές συγκρούσεις. Το ρομαντικό κίνημα ήταν η αντίδραση στις κλασικές θεωρίες. Κατακτά τις περισσότερες χώρες από το 1815 έως το 1850. Είναι το κίνημα μέσα στα πλαίσια του οποίου οι συγγραφείς του εκμυστηρεύονται στον αναγνώστη του τόσο τις χαρές όσο και τις λύπες του, σε μια έξαρση λυρισμού. Αναζητούν τις πηγές έμπνευσης τους στην ιστορία κάθε λαού, με ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτή των βόρειων ευρωπαϊκών κρατών και συγχρόνως ανακαλύπτουν τον μέχρι τότε αγνοημένο μεσαίωνα. Οι ρομαντικοί δίνουν πάνω απ΄ όλα διέξοδο στην ευαισθησία. Ο ρομαντισμός αποστρέφεται τους κανόνες και τις συμβατικότητες διακηρύσσοντας την απόλυτη ελευθερία του συγγραφέα στην επιλογή των θεμάτων . Ο ρομαντισμός επιβεβαιώνει τον πρωταρχικό ρόλο του ατομικισμού και αφήνει ελεύθερη τη φαντασία, την ευαισθησία και την έμπνευση των συγγραφέων του. Τα θεματολογικά και υφολογικά χαρακτηριστικά του ρομαντισμού είναι : εγωτισμός, υπερβολική αισθαντικότητα, μελαγχολική ή απελπισμένη, κλίση για το σκότος και το πένθιμο, τάση για τη νεκροφιλία στην ευρεία της έννοια, αποτέλεσμα του πνευματικού ανικανοποίητου, τα οποία ο ρομαντισμός συνεχώς εξαίρει. Ακόμα η έκφραση πάθους κι ένα όραμα της φύσης με την οποία ταυτίζεται ο ρομαντισμός και η οποία εγκαταλείπει τον παθητικό, διακοσμητικό της ρόλο.
Ρεαλισμός : Η έννοια ρεαλισμός καθώς και το ρεαλιστικό ύφος γραφής αποκτούν στο δεύτερο μισό του 19ου αι. συγκεκριμένες χρήσεις στην τέχνη και τη λογοτεχνία, ιδίως τη γαλλική . Η αναζήτηση της αλήθειας ως αισθητικού ιδεώδους συμπίπτει με την απαίτηση για εκδημοκρατισμό και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις απορρίπτοντας τις ιδεαλιστικές ανατάσεις του ρομαντισμού . Ως λογοτεχνική τάση ο ρεαλισμός συνδέεται με τη νέα τεχνοτροπία που επικρατεί στη ζωγραφική αλλά και με την εντύπωση που προκαλεί η φωτογραφική αποτύπωση του κόσμου. Οι ρεαλιστές αντιδρώντας στις εξάρσεις της ρομαντικής φαντασία, αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν την κοινότυπη κοινωνική πραγματικότητα με λεπτομερή ακρίβεια, αμερόληπτη αντικειμενικότητα και ανεπιτήδευτο ύφος. Για αυτό αντλούν τα θέματά τους από την καθημερινή ζωή των αστών ή του λαού, οριοθετούν με ιστορική ακρίβεια τον χρόνο και τον χώρο δράσης και παρουσιάζουν τους ήρωες τους ως άτομα με πλήρη προσωπικότητα. Η εμβάθυνση στον ψυχικό κόσμο των χαρακτήρων, στις ενδόμυχες σκέψεις και τις συναισθηματικές παλινδρομήσεις τους, προκύπτει από αυτήν την απαίτηση για αληθή εξεικόνιση του ατόμου μέσα από προσδιορισμένες συνθήκες. Το ερώτημα που βασανίζει τους ρεαλιστές είναι τι είναι αλήθεια. Η ρεαλιστική λογοτεχνία δεν περιγράφει τον εξωτερικό κόσμο αλλά συγκροτεί μιαν αληθοφανή εσωτερική πραγματικότητα, που είναι αυτόνομη και υπακούει στους δικούς της νόμους αιτίου-αποτελέσματος. Το αντικειμενικό συμφιλιώνεται με το υποκειμενικό και η μυθοπλασία αποδεσμεύεται από την υλική πραγματικότητα. Η αληθοφάνεια του κειμένου επιτυγχάνει γιατί και εμείς κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, συμμετέχουμε στην πραγματικότητα της μυθοπλασίας. Η ρεαλιστική πεζογραφία προϋποθέτει τη συνειδητή πίστη του αναγνώστη. Η αμερόληπτη απόδοση της πραγματικότητας απαιτεί έναν αποστασιοποιημένο αφηγητή, που περιγράφει και εξιστορεί χωρίς να εμφανίζεται στην αφήγηση ή να παρεμβάλλει τις απόψεις του. Επιπλέον δίνει έμφαση στους διαλόγους των χαρακτήρων. Η εμπλοκή των συγγραφέων στο κείμενο υποδηλώνεται μέσα από τις θεματικές και τις αισθητικές επιλογές του που περιλαμβάνουν τη χρήση ειρωνείας και αισθηματολογίας και μέσα από τις ιδεολογικές θέσεις που προωθούν.
Νατουραλισμός : Είναι το ρεύμα που σηματοδοτεί την επιβολή στη λογοτεχνία συγκεκριμένων αντιλήψεων και μεθοδολογίας. Χαρακτηρίζει εκείνο το φιλοσοφικό σύστημα που θεωρούσε πως το σύμπαν και η ανθρώπινη ζωή μέσα σε αυτό καθοριζόταν από φυσικές δυνάμεις. Ο νατουραλισμός συνιστά μια συνέχιση και επίταση του ρεαλισμού ενώ είναι προσδιορισμένο από μια συγκεκριμένη θεωρία και θεματικά. Ως προς τη θεωρία ο νατουραλισμός επηρεάζεται από τις κοσμολογικές εξελίξεις στη βιολογία. Ο νατουραλισμός θεωρούσε τον άνθρωπο ως ένα ον στερημένο από ευγενικές ή θείες καταβολές, ο οποίος εξαιτίας των ενστίκτων και των συνθηκών που ζει εκφυλίζεται στην αρχική κατάσταση του κτήνους γεγονός που παραπέμπει στις αρχές του Δαρβίνου. Η επιστήμη επιδρά στον νατουραλισμό κάνοντας τους συγγραφείς να ακολουθούν τη μέθοδο της ουδέτερης παρατήρησης, της εξονυχιστικής καταγραφής και αντικειμενικής ανάλυσης . Έτσι στα έργα τους ο άνθρωπος παράγει το καλό ή το κακό χωρίς να ευθύνεται ο ίδιος γι’ αυτό. Με το ίδιος σκεπτικό και ο συγγραφέας είναι αμέτοχος. Αυτή η στάση είναι απαισιόδοξη και βαρετή γιατί νεκρώνει την ελευθερία της βούλησης για τους ανθρώπους που τους εξομοίωνε σε υποχείρια ανεξέλεγκτων δυνάμεων. Η καταθλιπτική θεματική τους που επικεντρωνόταν στην σεξουαλική και χρηματική διαφθορά της άρχουσας τάξης, την εξαθλίωση των εργατών , τον αλκοολισμός, την πορνεία και τη στυγνή καταπίεση των γυναικών. Κύριος εκφραστής του νατουραλισμού ο Εμίλ Ζολά. Ο νατουραλιστής εργάζεται επιστημονική όπως ένας γιατρός. Οι συγγραφείς του νατουραλισμού έχοντας ταυτίσει την τέχνη με την επιστήμη αδιαφορούν για την αισθητική. Η παραμέληση της μορφής ήταν ένα από τα τρωτά σημεία του νατουραλισμού. Η απαισιοδοξία. Είχε πολλά τρωτά σημεία και δεν άντεξε στον χρόνο.
Αισθητισμός : Σύμφωνα με τη θεωρία του αισθητισμού, το έργο τέχνης είναι αυτάρκες και ανεξάρτητο από την κοινωνία, την ηθική, την ιδεολογία. Γι’ αυτό πρέπει να κρίνεται με αισθητικά μόνο κριτήρια. Η θέση αυτή πηγάζει από την αντίληψη των ρομαντικών για την απόλυτη αξία της τέχνης. Αυτή η αρχή κωδικοποιείται στην φράση «η τέχνη για την τέχνη». Οι αισθητιστές διερευνούν εμπειρίες ασυνήθιστες, περιθωριακές, εξωτικές που είναι ανεπίτρεπτες στους αστούς και απαγορευμένες από τα αναγνώσματά τους. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι το ωραίο ύφος και γι΄ αυτό αγαπούν την υπερβολή και αναζητούν τη σπάνια έκφραση που αρμόζει στην εξαιρετική εμπειρία που περιγράφουν.
Συμβολισμός : Ο συμβολισμός είναι το κίνημα που όταν εκφράζεται μέσα από το είδος της ποίησης θέλει να εκφράσει τα πνευματικά νοήματα μέσα από εκφραστικά μέσα που παράγουν αισθητική απόλαυση. Επικαλείται η μυστηριακή δύναμη των συμβόλων για να υποδηλωθούν οι ονειρικές εντυπώσεις, να υποβάλλει τους αναγνώστες σε ψυχικές διαθέσεις και να συνδυαστούν πολλαπλές έννοιες. Οι συμβολιστές επιχειρούν να προκαλέσουν άμεσες συγκινήσεις ανάλογες με αυτές που προκαλεί ένα μουσικό άκουσμα. Γι΄ αυτό περιορίζουν στο ελάχιστο το εννοιολογικό περιεχόμενο του ποιήματος και χρησιμοποιούν εικόνες σκοτεινές και αδιαφανείς ως σύμβολα οντολογικών καταστάσεων και συνειδησιακών βιωμάτων . Στην αφηγηματική τέχνη παρουσιάζεται με την ρευστή γραφή και το αυθόρμητο ύφος.
Μοντερνισμός : Είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να αποδοθούν τα χαρακτηριστικά αισθητικής και οι εκφάνσεις της νεωτερικότητας. Η απόρριψη των κανόνων της αστικής κοινωνίας και της ρεαλιστικής τέχνης, η καταξίωση του καλλιτέχνη και η έμφαση στην αυτοτέλεια της τέχνης ανήκουν στο ανατρεπτικό πνεύμα του μοντερνισμού. Η αισθητική του μοντερνισμού απομακρύνεται από την παράδοση, τη λογική, την αντικειμενική πραγματικότητα, την αποδεκτή ομορφιά και δηλώνει θαυμασμό για το πρωτογενές, το αυθόρμητο, το άμεσο.
Φουτουρισμός : Το κίνημα αυτό μέσα στο γενικότερο ρεύμα της πρωτοπορίας χαρακτηρίζεται από το όραμα του μέλλοντος και την έμφαση στο αρχέγονο. Αναζητεί νέες αξίες , την ταχύτητα και τον δυναμισμό της εποχής που αρχίζει.

Εξπρεσιονισμός: Στη λογοτεχνία και στο θέατρο το ρεύμα αυτό αναπτύσσεται κυρίως στον γερμανόφωνο χώρο και τα έργα που επηρεάζονται από αυτό δονούνται από αποκαλυπτική ένταση για την κατάρρευση του πολιτισμού και την ουτοπία μιας επερχόμενης αναγέννησης. Η ποίηση του εξπρεσιονισμού κυριεύεται από έναν εκστατικό λυρισμό και κυριαρχείται από μια υπερβολική γλώσσα, πολλές φορές προφητική.
Υπερρεαλισμός : Ο υπερρεαλισμός αφομοιώνει φουτουριστικά και ντανταϊστικά στοιχεία και επηρεάζεται από την φροϋδική ανάλυση των ονείρων ως μεταφορικών παραστάσεων του ανθρώπινου υποσυνείδητου. Ο υπερρεαλισμός θέλει να συνδέσει το συνειδητό με το ασυνείδητο τόσο στενά ώστε φαντασία και καθημερινή πραγματικότητα να συνενωθούν σε μια απόλυτη πραγματικότητα.
Νταντά ή ντανταϊσμός : Το κίνημα αυτό μέσα στα πλαίσια της πρωτοπορίας δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην ανανεωτική ενέργεια του παραλόγου, γι’ αυτό υιοθετεί ένα όνομα που δεν σημαίνει τίποτα. Στην ποίηση του ντανταϊσμού η αναπάντεχα ηχητικά και σημασιολογικά συνεύρεση των λέξεων ανατρέπει την καθιερωμένη οργάνωση του λόγου για να την αντικαταστήσει με την αισθητική του τυχαίου ή σε πιο ακραίες περιπτώσεις , με μια μηδενιστική αναρχία.
Παρακμή : Το φαινόμενο αυτό πυροδοτείται όταν η αναζήτηση της ομορφιάς εξωθεί σε ακραίες εμπειρίες . Η λέξη αυτή χρησιμοποιείται από τα μέσα του 19ου αι. και εκφράζει αρχικά μια αίσθηση ατονίας, σύγχυσης και κορεσμού, η οποία αποκτά όλα τα χαρακτηριστικά της πολιτιστικής αποσύνθεσης
Κονστρουκτιβισμός : Αντίθετα με τον υπερρεαλισμό δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην αυστηρή μορφή . Το κίνημα ξεκινά στη Ρωσία το 1913 και μεταφέρεται στη λογοτεχνία το 1924 με το πρόγραμμα του Κορνέλι Ζελίνσκι σύμφωνα με τον οποίο ο ποιητής οργανώνει το υλικό του με μαθηματικές αρχές. Η ποίηση μετατρέπεται σε γραμμική παράσταση και καταλήγει σε οπτική τεχνική.
Σοσιαλιστικός ρεαλισμός : Πρόκειται για μια διδακτική ρεαλιστική λογοτεχνία με αισιόδοξους ήρωες που ξεπερνούν τις δυσκολίες της ζωής και αναμορφώνονται σε πολιτικά εγρήγορους οικοδόμους του σοσιαλιστικού κράτους.
Πλειάδα: Ομάδα επτά Γάλλων ποιητών που στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα ήθελε τη γαλλική ποίηση να γίνει πεδίο ανανέωσης, γλωσσικής και στιχουργικής, ώστε να αξίζει πράγματι το όνομα ενός ουράνιου αστερίσκου.
Ευφυισμος: Δεξιοτεχνική άσκηση στιχουργικών μορφών και ρητορικών τρόπων
Μανιερισμός: Ο όρος προέρχεται από τη χρήση του ιταλικού maniera που δηλώνει την ικανότητα σύνθεσης ενός αισθητικά εντυπωσιακού όλου. Υπονοεί ότι το στοιχείο της στιχουργικής τεχνικής φτάνει μέχρι την επιτήδευση ή τον εντυπωσιασμό διανθίζοντας διαρκώς μάλλον τυποποιημένα πρότυπα

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΙΔΗ
Ποίηση: Είναι έμμετρη στιχουργία που αργότερα παίρνει τη μορφή μη έμμετρου ελεύθερου στίχου
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Ένα σύνολο ή πεδίο γλωσσικών εκφάνσεων οι οποίες ξεχωρίζουν από άλλες
Πεζογραφία: Λογοτεχνικό είδος στο οποίο ανήκουν το μυθιστόρημα και το διήγημα
Κωμωδία Σημαίνει την απουσία τραγικού τύπου εντάσεων. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, κωμωδία είναι “μίμησις φαυλότερων”, δηλαδή των μη “σπουδαίων” γεγονότων, και μάλιστα με τρόπο που προκαλεί το γέλιο και το “γελοίον” αφορά, επίσης, ένα αμάρτημα δίχως οδύνη.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: Πεζός λόγος που ορίζεται από τη μεγάλη έκταση και τη σύνθετη δομή της αφήγησης του. Η ενιαία πλοκή συνενώνει μεγάλο αριθμό πρωτευόντων και δευτερευόντων μυθιστορηματικών ηρώων και εκτείνεται κατά κανόνα, σε μεγάλα χρονικά διαστήματα
ΣΟΝΕΤΟ : Ο Πετράρχης είναι ο πρώτος που καλλιέργησε συστηματικά το σονέτο και το επέβαλε ως κατεξοχήν μορφή της νεότερης λυρικής και ειδικότερα ερωτικής ποίησης. Οι στίχοι του είναι εντεκασύλλαβοι και το μέτρο τους ιαμβικό , το οποίο κυριάρχησε στη λυρική ποίηση πολλών νεότερων ευρωπαϊκών γλωσσών. Το χαρακτηριστικότερο γνώρισμά τους είναι στη συνολική δομή τους. Το κάθε ποίημα αποτελείται από δύο μέρη : ένα οκτάστιχο (ή δύο τετράστιχα), με ομοιοκαταληξία αββα-αββα, όπου εκτίθεται το κυρίως θέμα και ένα εξάστιχο (ή δύο τρίστιχα) με ομοιοκαταληξία περισσότερο ελεύθερη, όπου συμπληρώνεται το θέμα σε ένα «γύρισμα του λόγου». Το αποτέλεσμα είναι ένα συμπαγές και μελωδικό σχήμα που απαιτεί μεγάλη δεξιοτεχνία σύνθεσης.
ΠΕΤΡΑΡΧΙΚΟ ΣΟΝΕΤΟ : Η στιχουργική μορφή του Πετραρχικού σονέτου έρχεται μαζί με μια σειρά τρόπων ή σχημάτων λόγου που συνυφαίνονται με το κεντρικό θέμα : το δυσπρόσιτο , εξιδανικευμένο έρωτα. Το θέμα είναι ήδη γνωστό από τους τροβαδούρους και την ιπποτική μυθιστορία , όμως μέσα από αυτά τα σχήματα καλλιεργείται ιδιαίτερα η εικόνα της αγαπημένης με τρόπο που δημιουργεί μια διαρκή ένταση ανάμεσα στο πραγματικό της πρόσωπο και στην αναπαράστασή της, τη συγκεκριμένη μορφή και την ιδανική της υπόσταση, την κοντινή της παρουσία και την απόστασή της στο χρόνο. Η χρήση μεταφοράς είναι χαρακτηριστική, μάλλον έμμεσης παρομοίωσης μεταξύ συναισθημάτων και αισθητών πραγμάτων. Η μεταφορά συνδυάζεται με την υπερβολή και όταν ξενίζει γίνεται παράδοξο (προσωποποιήσεις των στοιχείων της φύσης. Το οξύμωρο σχήμα είναι παρόν : είναι το σχήμα που συνενώνει έννοιες αντιφατικές μεταξύ τους (παγωμένη φλόγα).
Με την χρήση αυτών των σχημάτων λόγου α. το ποιητικό βλέμμα αναγγέλλει και υποκαθιστά την άμεση επαφή και β. η ποιητική μνήμη αντιπαλεύει το χρόνο αλλά υποτάσσεται στην αίσθηση του τετελεσμένου.
ΜΠΑΛΑΝΤΑ : Είναι παράδειγμα ποιητικής γραφής που διατηρεί τις αναφορές της στο τραγούδι. Ο αριθμός στίχων κυμαίνεται μεταξύ 12 και 18 και οργανώνονται σε τρεις μεγάλες όμοιες στροφές και μια συντομότερη. Χαρακτηριστικό η επανάληψη του ίδιου στίχου στο τέλος κάθε στροφής (refrain). Βιγιόν (1431-1465). Γκυγιώμ Ντε Μασώ (1300-1377)
ΔΟΚΙΜΙΟ : Είναι το είδος που τοποθετείται μεταξύ λογοτεχνίας και φιλοσοφίας, διακρίνεται για τη μικρή σχετικά έκταση και το εύρος της θεματικής. Τα όνομά του προήλθε από τα έργα του Γάλλου Μονταίν «Essais» που σημαίνει δοκιμές γραφής ή γραφή που δοκιμάζει την ανθρώπινη εμπειρία και δοκιμάζεται μαζί της. Λίγο αργότερα με τη χρήση του από τον Φράνσις Μπέηκον , ο όρος προσέλαβε την νεότερη σημασία του.
Διήγημα (νουβέλα) : Το αφήγημα σχετικά μικρής έκτασης, του οποίου το θέμα επικεντρώνεται σε περιορισμένο αριθμό επεισοδίων ή προσώπων. Δημιουργεί νέα δεδομένα λογοτεχνικού ύφους τον 14ο αι. Η καθιερωμένη γαλλική ονομασία του είδους , νουβέλα, προέρχεται από τον τίτλο με τον οποίο κυκλοφόρησε ήδη από τα τέλη του 13ου αι. μια συλλογή πεζών αφηγημάτων Novellino (δηλώνει άμεσα κάτι καινούργιο, το νέο αλλά και κάτι το μικρό ή το σύντομο. Σκοπός των αφηγημάτων αυτών ήταν όχι μόνο να διασκεδάσουν τους αναγνώστες αλλά να ασκήσουν τη γλωσσική του παιδεία, την τέχνη του λόγου της εθνικής τους γλώσσας. Η εμφάνιση της συλλογής αυτής συνδέεται με την πρώιμη ανάπτυξη ενός αστικού πολιτισμού. Το διήγημα αυτονομείται και διακρίνεται σαφώς από τη βασική του πηγή που είναι η Μυθιστορία του Ρόδου. Η νουβέλα μόνο τον 19ο αι. μπόρεσε να διαχωρίσει τα χαρακτηριστικά της από το μυθιστόρημα που μέχρι τότε την επισκίαζε. Η νέα τύχη της προσδιορίζεται κατά τη ρομαντική εποχή με τη μόδα του ρομαντικού και ιστορικού διηγήματος.
Μυθιστόρημα Πικαρέσκο είναι πεζογραφία μυθιστορηματικού τύπου. Εμφανίζεται κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Έχει για ήρωες ταξιδιώτες ή πλάνητες και για πλοκή τις διαδρομές τους από τόπο σε τόπο. Έρχεται από την Ισπανία. Πρόκειται για την πρώτη δημοσίευση μιας ανώνυμης μυθιστορηματικής βιογραφίας με τίτλο: "Η ζωή του Λαξαρίγιο ντε Τορμές".
Ταξιδιωτικό μυθιστόρημα : Το είδος αυτό το μυθιστορήματος έχει πάντα στο φόντο το ταξίδι. Το είδος αναπτύχθηκε αρκετά τον 18ο αι. ορμώμενο από τις μεγάλες εξερευνήσεις και τα ταξίδια των οδοιπόρων της εποχής.
Ελευθερία
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ : Το διήγημα αυτό που αναπτύχθηκε από τον Βολταίρο , έχει τη δομή του παραμυθιού ενώ ο συγγραφέας διαχέει τις ιδέες του με τρόπο φαινομενικά ανώδυνο και στηλιτεύει τους αντιπάλους του. Προκειμένου να πετύχει το στόχο του κινείται στο χώρο της παραβολής.
ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ : Το επιστολικό μυθιστόρημα κατέχει εξέχουσα θέση στη λογοτεχνική παραγωγή του 18ου αι. Είναι ο προάγγελος της ανάπτυξης που θα γνωρίσει η αυτοβιογραφία και το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Είναι η ανταλλαγή επιστολών , αρχικά ανάμεσα σε εραστές και εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την εξωστρέφεια την κοινωνικότητα και τον αυθορμητισμό του Διαφωτισμού. Η αλληλογραφία , προσφέρεται για την ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων, την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων . (Κλαρίσα Χάρλοου, Νέα Ελοΐζα, Επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής, )
ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ : Το αυτοβιογραφικό είδος αναπτύχθηκε στην Ευρώπη το δεύτερο μισό του 18ου . Στο «εγώ» της αυτοβιογραφικής γραφής ταυτίζεται ο συγγραφέας, δηλαδή αυτός που γράφει τη ζωή του, ο αφηγητής που διηγείται και ο πρωταγωνιστής. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων αυτοβιογραφιών είναι ότι ξεκινούν θέτοντας ένα κοινό ερώτημα που αφορά τον λόγο, τα μέσα και το μέγεθος που θα λάβει το όλο εγχείρημα το οποίο αποτελεί το «αυτοβιογραφικό σύμφωνο»
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΔΙΑΠΛΑΣΗΣ : Ο εμπειρισμός του Τζον Λοκ που εξετάζει τον άνθρωπο με γνώμονα την προσωπική του πορεία και τις εμπειρίες του, οδήγησε στη δημιουργία του «μυθιστορήματος διάπλασης» που παρακολουθεί την κοινωνική και συναισθηματική διαπαιδαγώγηση ενός νέου ανθρώπου. Οι ήρωές του συνήθως μέσα από τη συνάντηση της συνείδησής τους με τον κόσμο και γνωρίζουν τους άλλους μέσα από τον εαυτό τους.
Λυρισμός : Είναι η κατεξοχήν μορφή του ρομαντισμού .Χαρακτηριστικές αξίες του είναι η δημιουργική φαντασία, ψυχικές διαχύσεις χωρίς περιστροφές ή αναδιατυπώσεις, νέα αντίληψη για τη φύση, θρησκευτικότητα, μελαγχολία, έρωτας, ανταρσία και ειρωνεία. Στόχος είναι το φυσικό και το αυθόρμητο και το συναίσθημα είναι το κύριο εκφραστικό μέσο
Ελεγειακή ποίηση : Είναι το είδος της ποίησης που το περιεχόμενό της είναι αφιερωμένο στην νοσταλγική αναπόληση της χαμένης αγάπης που συνήθως τοποθετείται σε ένα φυσικό πλαίσιο. Είναι η ποίηση του θρήνου και της μελαγχολίας και εκφράζει μια ανήσυχη φύση κυριευμένη από τις αγωνίες του έρωτα, την αναπόληση του ιδανικού και την απογοήτευση. Δίνει διέξοδο στα όνειρα , τις συγκινήσεις, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του ρομαντικού καλλιτέχνη.
Επικολυρική ποίηση : Εμφανίζεται το πρώτο μισό του 19ου αι. Είναι ποίημα επικού χαρακτήρα που διατηρεί τον τόνο της παραδοσιακής επικής ποίησης είναι όμως πιο σύντομες συνθέσεις. Η θεματολογία αντλείται από την παράδοση ή την ιστορία κάθε χώρας ή από την ίδια την φαντασία του ποιητή. Οι περισσότερες από αυτές τις συνθέσεις εμπνέονται είτε από την τοπική παράδοση των σκανδιναβικών saga και του ισπανικού romancero ή από τους μεσαιωνικούς θρύλους.
Δραματικό ποίημα : Το είδος αυτό διαφοροποιείται αρκετά από τα συμβατικά θεατρικά έργα. Αποτελούν όμως τα σημαντικότερα δείγματα ποιητικής γραφής του πρώτου μισού του 19ου αι. Το είδος αυτό δεν έχει τη δομή και τη συνοχή ενός θεατρικού έργου. Πρόκειται για αλληλουχία σκηνών που δεν συνδέονται άμεσα μεταξύ τους, καθώς ουσιαστικά απουσιάζει η πλοκή. Η θεματική τους ποικίλει και εκφράζουν τις γενικότερες ιδέες του Ρομαντισμού.
Εξομολογητικό μυθιστόρημα : Το είδος αυτό τον 19ο αι. συνεχίζει μια τάση του 18ου αι. που είχαν οι συγγραφείς να περιγράφουν τα προσωπικά τους βιώματα. Αποκαλείται και αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας υπερασπίζεται τον έρωτα και τα δικαιώματα της γυναίκας και εξιδανικεύει το πάθος που συχνά συνδέεται με τη λατρεία της φύσης.
Μαύρο μυθιστόρημα : Τα μυθιστορήματα αυτά γράφονται από τη μια για να προκαλέσουν το συναίσθημα του φόβου στον αναγνώστη και από την άλλη να τον καθησυχάσουν και να τον οδηγήσουν στην κάθαρση. Βρίσκονται κοντά στην κλασική τραγωδία και στο ρομαντικό δράμα. Οι ήρωες έχουν όλοι, λίγο ή πολύ, μια σατανική υπόσταση δρουν σε έναν υπόγειο κόσμο , ζουν σε μπουντρούμια ή σε ανήλιαγα δάση και εμφανίζονται για να τρομοκρατήσουν.
Ιστορικό μυθιστόρημα : Είναι η καινοτομία του 19ου απέναντι στον 18ο αι. Είναι ένα καθαρά ρομαντικό είδος. Το ιστορικό μυθιστόρημα είχε πάρει μεγάλη αξία στις χώρες όπου το ρομαντικό κίνημα ήταν συνώνυμο με το εθνικό-απελευθερωτικό κίνημα. Η προτίμηση που εξέφρασε ο ρομαντισμός για το παρελθόν σε συνδυασμό με τη λατρεία της φύσης , τα γραφικά τοπία και το τοπικό χρώμα, καθώς και η σταθερή έλξη του κοινού από τις περιπετειώδεις διηγήσεις, αποτέλεσαν βάση για την ανάπτυξη του είδους.
Μυθιστόρημα μαθητείας : Το Bildungsroman είναι ένα μυθιστορηματικό είδος γερμανικής προέλευσης. Παρουσιάζει την ιστορία μιας ζωής ή ακριβέστερα τα κρίσιμα εκείνα χρόνια, κατά τα οποία ο ήρωας ωριμάζει, αργά αλλά σταθερά, αναζητώντας την θέση του στην κοινωνία. Προκειμένου να βρει τη θέση του μέσα στην κοινωνική ομάδα, ο ήρωας αρχίζει τη μαθητεία του από τα παιδικά του χρόνια και την ασφάλεια που παρέχει το οικογενειακό περιβάλλον. Στη συνέχεια η περιπλάνησή του τον φέρνει αντιμέτωπο με την κοινωνία και πολλές αντιξοότητες, του προσφέρει εμπειρίες έτσι ώστε να γνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό και να μπορέσει να ενταχτεί στην κοινότητα
Μυθιστόρημα εποχής : Μυθιστορήματα των αρχών του 20ου αι. με έντονο του στοιχείο του ρεαλισμού και τα οποία φιλοτεχνούν μέσα από τη ζωή πολυάριθμων χαρακτήρων την εικόνα μιας εποχής ή την πορεία μιας κοινωνικής τάξης. Πολλά από αυτά είναι γνωστά και ως μυθιστορήματα ποταμοί λόγω του μεγέθους τους. Τα μυθιστορήματα εποχής που γράφονται τις δεκαετίες 1920 και 1930 περιγράφουν τη μετάβαση από τη σταθερότητα και την ασφάλεια του προπολεμικού κόσμου, στο χάος και την ανασφάλεια που έφερε η νέα τάξη πραγμάτων.
ανήκει.
ΕΠΟΣ : Είναι μια μακροσκελής και κατά κανόνα έμμετρη αφήγηση ιστοριών σχετικών με την ηρωική παράδοση μιας ευρύτερης ανθρώπινης κοινότητας όπου σημαντικό αν όχι κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει ένα στοιχείο που μπορούμε να αποκαλέσουμε μυθικό ή θρυλικό. Το ύφος του έπους είναι υψηλό.
Μπουρλέσκο: Γραφή που στηρίζεται στην παρωδία, με έντονο το στοιχείο της διακωμώδησης (ποίηση του 17ου αιώνα)
Είναι η κωμική ή σατιρική μορφή του μανιερισμού. Αναπτύσσεται στις ίδιες, καθολικές κυρίως, χώρες. Αναδεικνύει το παιχνίδι της αναπαράστασης και των διαφορετικών της τρόπων μέσα από την πληθώρα και την ποικιλία των οποίων η πραγματικότητα καθίσταται τελικά απροσπέλαστη
Ειδύλλιο είδος έμμετρης αφηγηματικής γραφής με θέμα το παιχνίδι και τις ερωτικές περιπέτειες των ηρώων του.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ : Η αναπαράσταση είναι μίμηση η οποία λειτουργεί σαν μέσα από κάτοπτρο, αντανακλώντας την αισθητή πραγματικότητα ή άλλες αντανακλάσεις. Το παραγόμενο είδωλο στηρίζεται σε συγκεκριμένες σχέσεις αναλογίας με το αναπαριστώμενο πρότυπο. Οι σχέσεις αυτές μπορεί να προϋποθέτουν πιστή αναπαραγωγή αισθητών χαρακτηριστικών του προτύπου ή και συστηματική παραμόρφωσή τους. Ο λόγιος και ο λογοτέχνης του 17ου αι. βλέπουν τον κόσμο γεμάτο από αντανακλάσεις που διαρκώς τον αναπλάθουν από ποικίλες γωνίες , στηριζόμενες σε προηγούμενες ανακλάσεις.
Διαχωρισμός Λογοτεχνικών ειδών : Ό όρος αυτός αποτελεί μία από τις αρχές του γαλλικού κλασικισμού του 16 και 17ου αι. Κάθε λογοτεχνικό είδος εκφράζει και μια διαφορετική πλευρά της ανθρώπινης φύσης και πρέπει να μένει πιστό στο ύφος τη θεματική και τους κανόνες της πλευράς αυτής.
Θεωρία της λογοτεχνίας : Η ενασχόληση με προβληματισμούς γενικότερης θεώρησης του λογοτεχνικού φαινομένου αλλά και της γλώσσας.
Κλασικό έργο Είναι το έργο που ακολουθεί τα πρότυπα των αρχαίων συγγραφέων

ΘΕΑΤΡΟ
Commedia dell' arte: Είναι η πρώτη χαρακτηριστική μορφή νεότερου ευρωπαϊκού θεάτρου. Πηγή της είναι η Ιταλία. Δημιουργείται από συντεχνίες που καλλιεργούν μια τεχνική της θεατρικής κωμωδίας. Στηρίζεται σε σχετικά σύντομα κείμενα και πολλούς αυτοσχεδιασμούς, δίνοντας απόλυτη προτεραιότητα στη μιμητική έκφραση, τη χειρονομία και την κίνηση του σώματος, συχνά με τη χρήση μάσκας. Έχει λαϊκό χαρακτήρα.Το θέμα της αποτελεί δάνειο από το λόγιο θέατρο παρουσιάζοντας εραστές που κατατρέχονται από τις οικογένειές τους ενώ προβάλλονται ήθη και συνήθειες της καθημερινής ζωής. Οι ήρωές της είναι μια σειρά από χαρακτήρες ή τύπους που αποτελούν παραλλαγή του στερεότυπου ρόλου της, όπως ο Αρλεκίνος και η Κολομπίνα.
Κομεντί Φρανσαιζ : Θεατρική σκηνή που είναι συνυφασμένη με το γαλλικό δραματικό θέατρο
Κριτική σκέψη και ορθολογισμός
Ουμανιστικό θέατρο : Αναπτύσσεται τον 15ο αι. Πρόκειται για παραστάσεις σε ηγεμονικές αυλές ή παιδαγωγικά ιδρύματα με αντικείμενο την από σκηνής ανάγνωση της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής δημιουργίας (τραγωδίας κυρίως) αλλά και συγγραφή στα λατινικά θεατρικών έργων που αναπαράγουν τη θεματική και την τεχνική της αρχαίας δραματουργίας.
Αστικό δράμα: Είναι θεατρικό είδος, το οποίο αναπτύχθηκε από τον Ντιντερό. Προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει ο αιώνας σχετικά με την ηθική και την κοινωνική εμβέλεια του θεάτρου. Χαρακτηριστικά του είναι: α) θεματολογία: εμπνέεται από επίκαιρα θέματα, η δράση τοποθετείται στο εσωτερικό μιας αστικής κατοικίας. β) η επιλογή των προσώπων: είναι καθημερινοί άνθρωποι που διαφοροποιούνται μέσα από το ρόλο τον οποίο καλούνται να διαδραματίσουν στο περιορισμένο κοινωνικό πλαίσιο της οικογένειας. γ) ο έντονα διδακτικός χαρακτήρας του: Το νέο θεατρικό είδος αναπαριστά τον άνθρωπο στην καθημερινή του κατάσταση και αναδεικνύει, μέσα από απλούς όσο και αληθινούς διαλόγους, συνηθισμένα συναισθήματα. Γνωστά αστικά δράματα είναι: ο Φιλόσοφος εν αγνοία του Σενταίν, οι Γάμοι του Φιγκαρό του Μπωμαρσαί
Ελισαβετιανό θέατρο Αναπτύσσεται στην Αγγλία, υπό την προστασία της αυλής της βασίλισσας Ελισάβετ. Οι θίασοι αρχικά ήταν περιοδεύουσες ομάδες επαγγελματιών. Κατασκευάστηκαν κτίρια στην πόλη του Λονδίνου ειδικά για θεατρικές παραστάσεις, τα οποία δέχονται κοινό όχι μόνο λαϊκό, αλλά και καλλιεργημένο ή αριστοκρατικό. Μετέχουν μόνο άντρες παίζοντας και τους γυναικείους ρόλους. Τα έργα του ελισαβετιανού θεάτρου ήταν κωμωδία, με αντικείμενο τα ήθη της εποχής, όσο και το ιστορικό δράμα, το οποίο αποκαλούμε “τραγωδία εκδίκησης”.

«ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΕΝΟ ΘΕΑΤΡΟ» ΙΨΕΝ-: Εξέταζε καταστάσεις που αφορούσαν το γενικότερο κοινωνικό σύνολο, αλλά ιδίως τους αστούς. Στα έργα του εκθέτει τη σεμνοτυφία, αλλά και τη μωροφιλοδοξία της Νορβηγικής κοινωνίας. Τραγωδία Είναι το θεατρικό είδος που έχει έναν τραγικό ήρωα, ο οποίος υποπίπτει σε αμαρτία, συγκρούεται με τη “μοίρα”, υπερβαίνει τα όρια της ανθρώπινης βούλησης αλλά και της ανθρώπινης γνώσης και αδυνατεί να ευτυχήσει, αν δεν αναγνωρίσει και αποδεχτεί τα όρια αυτά.



ΤΕΧΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ- ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑΣ
Θέμα Είναι το ζήτημα για το οποίο μιλά ένα κείμενο ή το οποίο επιλέγουμε εμείς να συζητήσουμε.
Μεταφορά: Έμμεση παρομοίωση μεταξύ ιδεών ή συναισθημάτων και αισθητής πραγματικότητας
ΥΨΗΛΟ ΥΦΟΣ : Ο όρος αυτός μας παραπέμπει καταρχήν στην ποιητική του Αριστοτέλη όπου ορίζεται ότι η τραγωδία και το έπος μιμούνται πράξεις σπουδαιότερες και όχι ταπεινές. Τα χαρακτηριστικά του υψηλού ύφος είναι ο μακροσκελής στίχος , σχήματα λόγου με ροπή στην υπερβολή των μεγεθών, απόλυτη καλλιέπεια και γενικότερα έμφαση στις αποκλειστικά ηρωικές πλευρές και διαστάσεις μιας ιστορίας.
Ειρωνεία : Είναι το σχήμα λόγου μέσα από το οποίο συγχέεται ή περιπλέκεται η σχέση ανάμεσα στα λεγόμενα και στη συνείδηση του ομιλητή, στη γραφή και το συγγραφέα : υιοθετεί πράγματι αυτά που λέει ή τα αναφέρει σαν λεγόμενα τρίτων, από τα οποία διατηρεί μια απόσταση; Με βάση αυτό το σχήμα λόγου η σχέση μεταξύ αλήθειας και ψέματος , συνείδησης και πραγματικότητας , αναδεικνύεται διαρκές και ασταμάτητο, ίσως μάλιστα ανεξέλεγκτο παιχνίδι.
Παρωδία : Αποκαλούμε την αναπαραγωγή γλωσσικού ιδιώματος ή προηγούμενου κειμένου, με τρόπο που ελέγχει το κύρος που του έχει αναγνωριστεί και προβάλλει απρόβλεπτες ή συγκαλυμμένες διαστάσεις του, με κωμικά αποτελέσματα . Κάτι σαν ειρωνεία ευρύτερης κλίμακας και κωμικού χαρακτήρα , όπου η λογοτεχνία ειρωνεύεται τον εαυτό της , άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη λεπτότητα.
Τερτσίνα (terza rima) : Σύστημα ομοιοκαταληξίας με ενδεκασύλλαβους στίχους. Η βασική ενότητα είναι η τρίστιχη στροφή, της οποίας ομοιοκαταληκτούν ο πρώτος με τον τρίτο στίχο, ενώ ο μεσαίος ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο της επόμενης στροφής. αβα-βγβ-γδγ.
Οξύμωρο : Είναι το σχήμα λόγου που συνενώνει έννοιες αντιφατικές μεταξύ τους π.χ. «παγωμένη φλόγα»
Προσωποποίηση : Όταν αντιμετωπίζουμε σαν πρόσωπα στοιχεία της φύσης.
Ελεύθερος πλάγιος λόγος : Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού βρίσκουμε στον μυθιστόρημα του Φλωμπέρ «Μαντάμ Μποβαρύ» . Η χρήση του δραματοποιεί την ψυχολογία των χαρακτήρων αντί να την αναλύει .
Στην Τσαρική Ρωσία το 2ο μισό του 19ου αι. οι Ρώσοι μυθιστοριογράφοι (Μπελίνσκι, Τουργκένιεφ, Γκοντσάρωφ, Χτσέντριν) έζησαν σε μια κοινωνία πολύ πιο αυταρχική και καθυστερημένη από αυτές της Δυτικής Ευρώπης. Το έργο τους κινείται ανάμεσα στην απαισιοδοξία που δημιουργεί η αίσθηση ενός διεφθαρμένου κόσμου και την αισιοδοξία που τρέφει η πίστη στη δύναμη της χριστιανικής αγάπης και δικαιοσύνης.
Ο Ντοστογιέφσκι και ο Τολστόι ανανέωσαν τη μορφή του μυθιστορήματος.. Το έργο τους αντανακλά τα βιώματά τους, διερευνούν τον ανθρώπινο ψυχισμό και η στάση τους απέναντι στον κόσμο εμπνέεται από την ευαγγελική διδαχή της υπακοής και του μαρτυρίου.
Αυτόματη γραφή : Εφαρμόζεται από τους υπερρεαλιστές χρησιμοποιώντας την αυθόρμητη ανάδυση εικόνων και την συνειρμική αλληλουχία τους με τις οποίες αποκαλύπτουν απωθημένες όψεις της ζωής και δημιουργούν ένα άλλο είδος όπου υπάρχει συνοχή του φυσιολογικού με το άλογο.
Αλεξανδρινός στίχος: Δωδεκασύλλαβος στίχος που κατά τον 17ο αιώνα θα πάρει τη χαρακτηριστική μορφή του τετράμετρου
Ιαμβικό πεντάμετρο: στίχος πέντε δισύλλαβων ποδών, με τονιζόμενη την τελευταία συλλαβή του κάθε ποδός. Συχνά είναι ανομοιοκατάληκτος
Μέσο αφηγηματικό ύφος Είναι το λογοτεχνικό ύφος που διακρίνεται για λόγο σεμνό και σοβαρό. Δηλαδή είναι κάτι μεταξύ του κοινού της λαϊκής παράδοσης και του υψηλού της τραγωδίας ή του έπους.
Σονέτο Λυρικό ποίημα με ενδεκασύλλαβους στίχους και ιαμβικό μέτρο. Χωρίζεται σ’ ένα οκτάστιχο ή δύο τετράστιχα με ομοιοκαταληξία αββα και σε ένα εξάστιχο ή δύο τρίστιχα με ελεύθερη ομοιοκαταληξία. Έχει πολλά σχήματα λόγου.